Καθένας μας από τη στιγμή που γεννιέται ψάχνει να βρει τη θέση του.

Τη θέση του στην οικογένειά του, τη θέση του στο σχολείο, τη θέση του σε μια παρέα, τη θέση του στον κόσμο.

Ένα μέρος να ανήκει.

Ένα μέρος να το νιώθει σαν το σπίτι του.

Ένα μέρος που να νιώθει ασφαλής να ξεδιπλωθεί, να πει την αλήθεια του, να κάνει αυτό που αγαπά, να γίνει ο άνθρωπος που θέλει.

Όλοι μας χρειαζόμαστε ένα μέρος για να ανήκουμε.

Το να μην ανήκουμε κάπου μας δυσκολεύει στην πορεία μας, στη ζωή μας – στην καλύτερη περίπτωση- και – στη χειρότερη- δε μας αφήνει να ζήσουμε ευτυχισμένοι.

Η κοινωνιολογία χρησιμοποιεί τον όρο «κοινωνικό κεφάλαιο» (social capital) για να περιγράψει αυτό το δίκτυο των ανθρώπινων, αμοιβαίων, σχέσεων που επιτρέπει σε μια κοινότητα να λειτουργεί.

Όπως κι εμείς, έτσι και τα παιδιά μας χρειάζονται ένα «ειδικό» κοινωνικό κεφάλαιο για να γίνουν υγιείς ενήλικες.

Χρειάζονται άτομα στη ζωή τους που να επενδύουν σε αυτά χωρίς να περιμένουν τίποτα σε αντάλλαγμα.

Αυτό είναι που τους διδάσκει να φροντίζουν τον εαυτό τους και, τελικά, μια μέρα, να μάθουν να φροντίζουν και τους άλλους.

Η «φυλή» της οικογένειας

Ας σκεφτούμε την οικογένεια σαν μια φυλή, με μια κοινή γλώσσα, παραδόσεις, αξίες και πεποιθήσεις, μια κοινή ιστορία. Μια οικογένεια είναι μια από τις πιο θεμελιώδεις «φυλές» στη ζωή ενός παιδιού.

Μια υγιής οικογένεια μπορεί να χρησιμοποιεί μια κοινή γλώσσα όπως «Συγγνώμη» και «Παρακαλώ» και «Σ’αγαπώ, απλά και αληθινά, ό,τι κι αν κάνεις».

Μπορεί να έχει τις δικές της παραδόσεις όπως το Σάββατο βράδυ παραγγέλνουμε απ’έξω, το βράδυ δίνουμε ομαδική οικογενειακή αγκαλιά ή βάζουμε σε ένα βαζάκι ένα χαρτάκι όπου γράψαμε την καλύτερη στιγμή της ημέρας.

Μπορεί να έχει αξίες για το πόσο σημαντική είναι η συμβολή κάθε μέλους στην καθημερινότητά της ή για τη δύναμη της συγχώρεσης, την εκτίμηση και το σεβασμό στα άλλα μέλη ή τη δύναμη της αδερφικής συμμαχίας!

Ίσως να έχει και τη δική της ιστορία ή να προσπαθεί να δημιουργήσει μια νέα, δική της ιστορία.

Η δημιουργία της δικής σου ιστορίας και η ένταξή σου σε μια «φυλή» μπορεί να απαιτεί χρόνο. Χρειάζεται επένδυση στο κοινωνικό αυτό κεφάλαιο.

Δεν είναι μια εύκολη επένδυση.

Ακόμα και στην ίδια του την οικογένεια, κάθε παιδί ψάχνει τη θέση του.

Αναζητά τα ενδιαφέροντά του, τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του, τις αγαπημένες του ασχολίες και συνήθειες, την αλήθεια του.

Είτε είναι το μικρότερο παιδί ή το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας, ή το μεσαίο παιδί (το παιδί-σάντουιτς) ο χαρακτήρας του διαμορφώνεται από όλη αυτή την αναζήτηση.

«Μα στο ίδιο σπίτι μεγάλωσαν…»

Και δεν είναι καθόλου περίεργο ή εντελώς τυχαίο το ότι τα παιδιά της ίδιας οικογένειας είναι κάποιες φορές τόσο διαφορετικά μεταξύ τους.

Ναι, στο ίδιο σπίτι μεγάλωσαν αλλά οι συνθήκες κάθε φορά ήταν διαφορετικές.

Όταν γεννήθηκε το πρώτο μας παιδί, ήμασταν πρωτάρηδες και ίσως ψαρωμένοι, στο δεύτερο ήμασταν πιο συνειδητοποιημένοι, οπότε ίδιοι με την πρώτη φορά δεν ήμασταν σίγουρα.

Στο τρίτο παιδί, ίσως πήραμε το «κολλάει», ήμασταν πιο χαλαροί, πιο άνετοι, λιγότερο αγχωμένοι.

Κάθε παιδί έχει να αντιμετωπίσει τους γονείς που με τα χρόνια εξελίσσονται και γίνονται πιο έμπειροι, οπότε αλλάζει και η συμπεριφορά τους και την παρουσία (ή όχι) άλλων παιδιών τα οποία, στην αρχή τουλάχιστον, είναι συνήθως σαν την «κυρίαρχη φυλή» που θες να «πάρεις τη θέση της» και όχι να συμμαχήσεις μαζί της.

Το παιδί ψάχνει τη θέση του. Μπορεί να μπει μια ταμπέλα από το γονιό (το μικρό μας, το γκρινιάρικό μας, ο αθλητής μας, ο καλλιτέχνης μας, το ζωηρό μας) και το παιδί να την αποδεχτεί.

Το αδερφάκι του μπορεί ασυναίσθητα να σκεφτεί ότι μόνο ένας ζωηρός χωράει στην οικογένεια ή ένας μόνο αθλητής, οπότε εγώ που δεν μπορώ πχ να τρέξω τόσο γρήγορα και δε θα φτάσω ποτέ τον αδερφό μου, θα προσπαθήσω να γίνω καλός στη μουσική ή να διαβάζω περισσότερο για το σχολείο.

Στο σχολείο και στις παρέες τους που η αίσθηση της ασφάλειας ίσως δεν είναι τόσο έντονη, θα έρθουν πολλά σκαμπανεβάσματα στις σχέσεις τους. Θα υπάρξουν στιγμές που θα νιώσουν οι πιο σημαντικοί άνθρωποι στον κόσμο, θα τσακωθούν, θα έρθουν σε δύσκολη θέση, ίσως νιώσουν παραμελημένοι, ίσως αλλάξουν πολλές φορές παρέα.

Η αίσθηση του ανήκειν είναι ένα από τα πράγματα που θα καθορίσουν τη δημιουργία ενός ευτυχισμένου περιβάλλοντος για τα παιδιά.

Μαγικά κόλπα και συνταγές δεν υπάρχουν για τους γονείς.

Τα παιδιά μας αναγκαστικά πιθανώς να περάσουν όλα τα στάδια. Δεν μπορούμε να τα προφυλάξουμε από δυσάρεστα συναισθήματα.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε -και το λέω έχοντας στο μυαλό μου τις δικές μου εμπειρίες σαν παιδί και τις λίγες σαν μαμά- είναι να έχουμε σταθερές και θετικές σχέσεις με τα παιδιά μας, συνεπή επικοινωνία μαζί τους και ένα ασφαλές περιβάλλον.

Θα πρέπει να ευνοούμε την αλληλεπίδραση με άλλους και την πρόσβαση σε δραστηριότητες και ερεθίσματα (παιχνίδια, μουσική και υλικό ανάγνωσης).

Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να δομηθούν γύρω από συγκεκριμένες προτιμήσεις και, έτσι, τα παιδιά να επιθυμούν να συμμετέχουν πιο αποτελεσματικά.

Και η ρουτίνα δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά: το να έχουν μια καθορισμένη καθημερινότητα και να γνωρίζουν περίπου τι θα συμβεί.

Για την ενίσχυση των κοινωνικών τους δεξιοτήτων, απαραίτητη είναι η αλληλεπίδραση με τους ενήλικες, των οποίων τις κινήσεις τα παιδιά θα παρατηρήσουν και θα κατανοήσουν. Αν εγώ διστάζω να μιλάω με άλλους ή δε συναναστρέφομαι με άλλους και συνέχεια δείχνω απογοητευμένη και νευριασμένη με τους γύρω μου, το παιδί πιθανώς να αντιγράψει αυτή τη συμπεριφορά.

Η γνώση των παιδιών και η κατανόηση των χαρακτήρων είναι αυτή που μας επιτρέπει να αλληλεπιδρούμε με αυτά με ευαισθησία και να διασφαλίζουμε ότι αισθάνονται πάντα ασφαλείς.

Οι ανάγκες και τα συναισθήματα διαφέρουν πολύ μεταξύ των παιδιών, οπότε εννοείται πως πρέπει να είμαστε όσο το δυνατόν πιο ευαίσθητοι απέναντι σε κάθε παιδί.

Να σεβόμαστε και να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τα συναισθήματά τους.

Να ενθαρρύνουμε την αίσθηση της κοινότητας – είτε είναι μέσα στην οικογένεια είτε στο σχολείο είτε οπουδήποτε, η κοινότητα είναι τόσο σημαντική.

Τα παιδιά αναπτύσσουν την αίσθηση του ανήκειν σε κάθε σχέση τους: τις σχέσεις τους με την οικογένειά τους, την κοινότητά τους, τον πολιτισμό γύρω τους και τα μέρη που ζουν.

Σίγουρα θα υπάρξουν δύσκολες στιγμές, διαμάχες και κάποιες φορές το αίσθημα της απόγνωσης ότι ποτέ δε θα υπάρξει σύμπνοια και συνεννόηση μεταξύ των αδερφών ή μεταξύ του παιδιού μας και τρίτων ή μεταξύ γονιών και παιδιών (αυτό κι αν ισχύει!)

Πρέπει να είμαστε δίπλα τους και να τους παρέχουμε την ασφάλεια ότι η αγάπη μας είναι άνευ όρων, δείχνοντάς τους όμως τον τρόπο να βρουν μόνοι τους τη λύση, να ανακαλύψουν μόνοι τους τη δύναμη που κρύβουν μέσα τους.

Να ξέρουν ότι θα είμαστε δίπλα τους για πάντα να στηρίζουμε τις δικές τους ανάγκες και επιλογές.

Να τους αφήσουμε να ανοίξουν τα φτερά τους και να πετάξουν δυνατοί και σίγουροι για τον εαυτό τους.